De feiten. Twee jongemannen met ervaring bij eierboeren nemen in 2015 een kippenstalreinigingsbedrijf over. Ze zijn bekend met het probleem van bloedluis bij legkippen. Ze weten daar een nieuw bestrijdingsmiddel voor dat aanzienlijk langer werkt dan het gebruikelijke middel; net zo lang als de kippen aan de leg zijn. De stal ruikt na behandeling naar menthol en eucalyptus. Een wondermiddel. Dat gaat als een lopend vuurtje rond in de sector, zo’n 1.000 bedrijven groot. Al gauw hebben ze een vijfde van de bedrijven als klant. Niet iedere eierboer gaat in zee met het bedrijf. Op de vraag wat er in het middel zit is het antwoord: dat is het geheim van de smid. De meesten nemen daar genoegen mee, slechts enkelen niet. In nov. 2016 wordt de Ned. Voedsel- en Warenautoriteit getipt vanuit België dat er fipronil in het reinigingsmiddel zit. Dat is bij wet verboden. Een paar dagen geleden meldt een verdachte zich en zegt de tipgever te zijn en wil met zijn naam in de krant. Pas op 19 juni 2017 onderneemt de NVWA actie hetgeen op 31 juli leidt tot de waarschuwing dat eieren een acuut gevaar vormen voor de volksgezondheid. Een ongelukkig optreden op 1 aug. van een vertegenwoordiger van de NVWA op tv leidt tot consumentenstaking.
De gevolgen. In de schappen van de supermarkten liggen bijna een week geen eieren. De eierboeren kunnen hun eieren niet kwijt en de financiële schade loopt in de honderden miljoenen. De export ligt stil. Ministeries wijzen naar elkaar. Kippen vallen onder Economische Zaken, voor de volksgezondheid gevaarlijke eieren onder Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De Belgen wijzen naar Nederland. Het ontbreekt aan goede voorlichting. Voor zover bekend is nog niemand aan de gevolgen van het eten van eieren overleden. De NVWA krijgt de zwarte piet.
De rol van de overheid. Politici wijzen naar de NVWA. Ze hebben zelf meegewerkt aan het ontstaan van deze dienst. De Keuringsdienst van Waren is in 2002 gefuseerd met de Rijksdienst voor de Keuring van vee en vlees. In 2012 is er nog een fusie geweest met de Algemene Inspectie Dienst en de Plantenziektekundige Dienst en de verantwoordelijkheid voor de nieuw ontstane dienst, de NVWA, valt onder Landbouw, thans Economische Zaken. De totale personeelsomvang is bijna gehalveerd. Tweede Kamerleden die nu vooraan staan om naar de NVWA te wijzen, stonden te applaudisseren toen in de omvang van het personeelsbestand flink gesneden werd. Als nu geroepen wordt om het functioneren van de NVWA door te lichten dan roept men om beoordeling van eigen handelen. De NVWA is de overheid, op het functioneren waarvan twee bewindslieden toezien. Of een dienst voldoende middelen heeft om haar taak ut te voeren is de zorg van de bewindslieden die deze dienst in portefeuille hebben.
De schuld. Aan de ontstane situatie hebben velen schuld. Vooreerst de twee jongemannen die fipronil aan het reinigingsmiddel hebben toegevoegd. In facturen verdoezelden ze dat, er werd gesproken over ‘fypro rein’. Dan zijn er de eierboeren die zonder door te vragen hun stallen lieten reinigen met een middel waarin iets zat dat het geheim van de smid was. In de sector verspreidt zich het nieuws over het wondermiddel als een lopend vuurtje, maar de overheid, lees NVWA, hoort en ziet niks. En de consument? Die wil een ei tegen de laagste kosten, het gebruik van het wondermiddel draagt daaraan bij. De getroffen boeren mogen niet alleen de financiële gevolgen dragen. De NVWA had eerder kunnen en moeten optreden. De overheid, het kabinet, dient een bijdrage te leveren aan de oplossing van de financiële problemen van de eierbedrijven. Het is redelijk dat uit Rijkskas een deel van de verliezen wordt gecompenseerd.
De verantwoordelijken. Zij die de wet hebben overtreden dienen te worden gestraft. Zij die politieke verantwoordelijkheid dragen dienen een tik op de vingers te krijgen. Noch uit de brief van 3 aug. 2017, noch uit die van 10 aug. blijkt enige bestuurlijke inbreng van de betrokken bewindslieden. Dat de NVWA een strafrechtelijk onderzoek is begonnen lijkt voor hen een excuus voor lijdelijk toezien. Een kwalijke misvatting. Omdat de volksgezondheid in het geding is, dient een bewindspersoon gebruik te maken van al zijn of haar bevoegdheden. Dat is hier nagelaten. Beide bewindslieden kwamen er in het interview met Eva Jinek genadig van af, sterk was hun optreden niet. De Tweede Kamer zou weleens anders over hu optreden kunnen denken. Als bewindspersoon aanvaarden ze de middelen waarmee de NVWA is uitgerust. Die middelen zijn onvoldoende. Als ze, bijv., twee jaar in functie zouden zijn, zouden ze een motie van wantouwen naar mijn smaak niet dienen te overleven. Beide bewindslieden zijn demissionair, staatssecretaris Van Dam heeft per 1 sept. a.s. al een andere baan. Om ze nu nog te weg te sturen is een middel dat weinig effect zal sorteren. De burger wil zien dat er maatregelen worden genomen die het vertrouwen bevorderen dat het de overheid ernst is met de zorg om de volksgezondheid. Eén daarvan is de NVWA de middelen geven om haar taak naar behoren uit te kunnen voeren. Om ervoor te zorgen dat de dienst als ogen en oren van het Rijk functioneert.