Palestine Transit Camp in Bocholt

Een Thora rol van de Aaltense Synagoge is te zien op een expositie in het Duitse Bocholt. Bij de opening van deze expositie op 29 jan. jl. waren vier leden van het bestuur van de stichting ‘Vrienden van de Aaltense Synagoge’ (VAS) aanwezig. De expositieruimte zat stampvol genodigden, er waren vele sprekers met doorwrochte inleidingen en na afloop zeiden we tegen elkaar dat we nog een keer op bezoek zouden gaan om deze expositie in alle rust te bekijken. Vanmiddag zijn vijf bestuursleden op bezoek geweest. De expositie gaat over het ‘Palestine Transit Camp’ dat in het Stadtwald van Bocholt na de Tweede Wereldoorlog werd ingericht. Van hieruit zijn tussen maart 1947 en april 1948 ruim 6.000 Joden naar het toenmalige Engelse mandaatgebied Palestina vertrokken. Na de oorlog waren er in de drie westelijke bezettingszones van Duitsland 7,2 miljoen displaced persons waaronder 200.000 Joden. In de Britse zone werden 12.000 Joden op hun reis naar Palestina voorbereid. De helft vertrok vanuit Bocholt.

Het kamp had al een staat van dienst. Begin twintiger jaren van de vorige eeuw werd er in het Stadtwald, aan de Noordoostkant van Bocholt, een renbaan aangelegd met de nodige gebouwen. In juli 1934 mislukte er een putsch van Oostenrijkse SA mannen tegen de Oostenrijkse regering. Ze vluchtten naar Duitsland en werden onder meer ook in Bocholt, in 1935, in barakken ondergebracht. Op het terrein van de renbaan. Na de Anschluss van maart 1938 gingen ze terug naar Oostenrijk. Het kamp werd daarna gebruikt voor de Reichsarbeitsdienst waar jonge mannen werden voorbereid op dienstneming in het leger. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak in september 1939 werd het gebruikt als krijgsgevangenkamp,Stammlager VI F De eersten waren Poolse soldaten. Later zaten hier krijgsgevangenen uit vele Europese landen. Ook Nederlandse. Nadat Hitler de Sovjetunie was binnengevallen zaten hier voornamelijk Russische krijgsgevangenen. Ongeveer 1.000 van hen zijn hier omgekomen. Bocholt is bevrijd van de nazi-heerschappij door het Engelse leger en de stad kwam in de Engelse bezettingszone te liggen. Direct na de oorlog brachten de Engelsen hun krijgsgevangenen hier naar toe. Daarna zijn de barakken  gebruikt voor ontheemden, vluchtelingen en voor vele anderen. Onder de ontheemden waren ook Nederlandse jongemannen die in Duitsland gewerkt hadden en een relatie hadden gekregen met een Duitse vrouw. Nederland wilde die jongemannen niet terug naar Nederland laten gaan. Er waren de Heimatvertriebenen (bijv. uit Silezië), later vluchtelingen uit de DDR en ook Hongaarse vluchtelingen na de Hongaarse opstand in 1956. Vanaf eind 1957 was het terrein in bezit van het Bundesverteidigungsministerium en in 1985 kwam het terrein in bezit van de stad Bocholt.

De Joodse overlevenden van de concentratiekampen werden verzameld in bestaande kampen. Bijvoorbeeld Bergen-Belsen. Er hangt een plaquette van een onbekende Joodse kunstenaar in de hal van het Stadtmuseum, naast de ingang van de expositie. Mensen in gestreepte pakken vertrappen het hakenkruis. Rondom de Tekst: Grand National en ‘Belsen Bocholt Palestine’. (Bij het woord  Belsen denk ik aan het oefenterrein voor tanks ‘Bergen-Hohne’ waar ik tijdens mijn militaire dienst meerdere keren ben geweest voor schietoefeningen met tanks). De overlevende Joden gingen eerst naar centrale kampen en van daaruit naar kleinere kampen om voorbereid te worden op hun reis naar Palestina. Het waren Joden uit verschillende kampen en uit diverse landen. Documenten hierover vormen een onderdeel van de expositie. De Joden gingen per trein naar Marseille en van daar per boot naar Haifa. Elf treinen zijn vanuit Bocholt via Metz naar Marseille vertrokken. Op 14 mei 1948 riep David Ben Goerion de staat Israël uit.

We zijn eerst ontvangen door Georg Ketteler, directeur van het Stadtmusem, en door Josef Niebur en Hermann Oechtering. De laatste twee hebben de expositie samengesteld en zijn daarin bijgestaan door de eerste. Georg Ketteler is Geschäftsführer der Gesellschaft für Christlich-Jüdische Zusammenarbeit Westmünsterland. Niebur en Oechtering zijn lid van de Arbeitskreis Synagogenlandschaften. Jaarlijks wonen leden van het bestuur van de stichting VAS de herdenking van de Kristallnacht (9 nov. 1938) in Bocholt bij. De expositie bestaat uit documenten met foto’s en veel tekst. Veel was verloren gegaan maar in Londen, Wenen en andere plaatsen in Europa kwam materiaal boven water. Via een zoon van iemand die via dit kamp naar Palestina is vertrokken kwamen 25 foto’s van dit kamp naar Bocholt die op de expositie te zien zijn. De expositie loopt nog tot 4 maart a.s. Tijdens de opening van de expositie gaf Hermann Oechtering een uitvoerige toelichting op de expositie.

Op de heenweg zijn we langs de voormalige ingang van het kamp gereden. Daar herinneren drie zuilen van blank metaal aan wat hier eens was. Tijdens de ontvangst in het Stadtmuseum vertelt de heer Ketteler dat er in 1987 twee gedenkstenen in het Stadtwald zijn opgericht. Daarop een uitvoerige tekst van wat hier was gebeurd. Daarvoor werden fraaie bronzen letters gebruikt die op de twee blokken steen waren aangebracht. Een paar dagen na de onthulling werden de letters er algehaald, waarschijnlijk voor eigen gebruik (of uit andere motieven). Twee glazen platen voor de tekst waren ook niet afdoende. Nu zijn er twee blankstalen platen met tekst op aangebracht. In 2014 zijn er op drie hoeken van het voormalig kampterrein drie zuilen van blank metaal geplaatst met informatie. Op de terugweg rijden we langs de Russische begraafplaats waar 1.736 Russische krijgsgevangenen begraven liggen. Van geen hunner is een naam bekend. Deze begraafplaats aan de Vardingholter Strasse ligt naast de Joodse begraafplaats.

26 febr. 2018