Notulen van de Ministerraad over Kindertoeslagen

De gepubliceerde notulen bevatten voor sommigen opwindende passages, over het algemeen is het een vrij zakelijk verslag van beraad in de beslotenheid, vergelijkbaar met notulen van een openbare gemeenteraadsvergadering. Er zijn een paar zaken die opvallen. De afstand van de ministers tot de burger, tot de belanghebbende om wie het gaat. De verhouding tussen het kabinet, de coalitie, en de leden van de fracties die de coalitie vormen. Voorts de informatieplicht op grond van artikel 68 van de Grondwet. Het lekken van de notulen waarmee het onderling vertrouwen in het geding is. En tenslotte de relatie van deze notulen met de rest van het politieke bedrijf. De kabinetsformatie moet ook weer verder.

Wat opvalt in deze notulen is de afstand van de bewindspersoon tot de burger wie het betreft. En daarmee de afstand van het kabinet tot de burgers. Nergens heb ik kunnen lezen dat de betreffende bewindspersoon met betrokkenen heeft gesproken. Kamerleden praten wel met individuele ouders, een staatssecretaris vraagt zijn ambtenaren wat er aan de hand is. Hij heeft de Auditdienst Rijk (ADR) om advies gevraagd en tenslotte is er de commissie Donner ingesteld. Is dat niet veel directer te benaderen? Zoals bijvoorbeeld dat de staatsecretaris met een of twee ambtenaren gaat praten met enkele betrokken ouders en daarna weet wat er aan de hand is. In het kabinet hadden ze geen flauw benul wat het voor vele ouders betekende. Welk leed was aangericht.

Zeer pregnant komt de verhouding tussen leden van de fracties die de coalitie steunen en een bewindspersoon aan de orde. Zoals er over gesproken wordt in de notulen is de sfeer dat een Kamerlid van de coalitie het een bewindspersoon niet te lastig mag maken. Ook al stuit hij of zij op onrecht. Een Kamerlid stemt zonder last. Vroeger stond er ook nog ruggespraak bij, maar dat is geschrapt omdat anders verboden zou zijn dat een Kamerlid met zijn fractie zou overleggen. Het begrip ‘Zonder last’ is evenwel door de huidige fractiediscipline een wassen neus geworden. Tweede Kamerleden van de coalitiepartijen zijn daarmee gedegradeerd tot stemvee. Dualisme is voor de coalitie monisme geworden. Het is de huidige politieke cultuur geworden. Moeilijk te veranderen in een situatie waar maar moeilijk een coalitie met een meerderheid is te vormen. Maar nooit mag een Kamerlid van de coalitie worden belet om het onrecht dat burgers is aangedaan naar voren te brengen. Ook al is dat hinderlijk voor een bewindspersoon van de coalitie.

De informatieplicht op grond van artikel 68 van de Grondwet is ook in de Ministerraad aan de orde geweest, zo blijkt uit de notulen. Terecht. Er werd gevraagd om een feitenrelaas en om namen betrokken bewindslieden en ambtenaren. Feitenrelaas en namen van betrokken bewindslieden hadden moeten worden verstrekt, namen van ambtenaren niet. In de Ministerraad is gesproken over een paar zaken die zowel de Grondwet als de politiek cultuur raken. Het is goed om te discussiëren hoever de informatieplicht strekt. Individuele gevallen met namen van betrokken burgers horen niet openbaar te zijn. Over de totstandkoming van algemene beleidslijnen dient de informatievoorziening niet te terughoudend te zijn. De politieke cultuur valt niet zomaar te veranderen. Bij kleine meerderheden blijft een kabinet afhankelijk van fractiediscipline. Dat zie ik niet gauw veranderen. Bovendien zijn er partijen, die nu scherpe kritiek hebben, die een strikte fractiediscipline kennen. Ik noem de SP en de PVV. Maar ook Groen Links en de PvdA kunnen er wat van. De huidige cultuur is van langer duur dan gisteren of eergisteren.

De notulen zijn gelekt. Nou ja. Tom-Jan Meeus van de NRC vertelde hoe het weleens gaat. Een journalist belt velen die over de notulen van de Ministerraad kunnen beschikken en dan wordt er soms uit de notulen voorgelezen. Dat letterlijk opschrijven is moeilijk en na vele gesprekken heeft de journalist de letterlijk tekst net niet. Bij het zinnetje met het woord sensibiliseren had RTLNieuws de essentie en bijna de letterlijke tekst. Het effect van lekken raakt altijd het onderling vertrouwen. Ministers kijken in de Ministerraad om zich heen: Is het een van ons? Of zit het lek elders? Nu de notulen openbaar zijn raakt het de mensen die genoemd worden. Hoekstra meldt dat De Jonge en hij getracht hebben Omtzigt te sensibiliseren. Als vanuit de beslotenheid bekend wordt wat de een over de ander zegt raakt dat altijd het vertrouwen. Daar is genoeg aan te doen. Zelfs mensen die elkaar konden luchten nog zien, stapten met elkaar in een kabinet. Zie Van Agt en Den Uyl in het kabinet Van Agt II. In de nabije toekomst zullen de mensen die op 17 maart jl. gekozen zijn met elkaar verder moeten. Dat was vroeger zo, dat blijft ook in de toekomst zo.

Tenslotte is er het politieke bedrijf. De Tweede Kamer vergadert ook en daar wordt heel veel gezegd. Als er in de notulen die nu openbaar geworden zijn over Omtzigt gesproken wordt, gaat dat over wat hij in de Tweede Kamer heeft gezegd. Dat was vaak niet mals, dat is vaak genoeg op tv geweest. Hier is aan de orde wat een bewindspersoon kan verdragen. Ook al is dat van een lid van een fractie die de coalitie steunt. Het gaat om de toon. In landen om ons heen is de toon vaak ronduit hard. Wie tijdens de Brexit weleens naar de debatten in het Engelse Lagerhuis keek zag en hoorde keiharde persoonlijke aanvallen. In Nederland gaat het er gemoedelijker aan toe. Maar dat mag het belang van de burger die onrecht wordt aangedaan niet op de achtergrond doen raken. Ook zijn er nog vergaderingen van commissies van de Tweede Kamer. Er staan interviews in de kranten, er zijn optredens op tv en radio en in de overige media. Kortom is er meer dan alleen wat er in de notulen van de Ministerraad staat. Fractievergaderingen vinden in beslotenheid plaats en daar wordt ook heel wat gezegd en geroddeld.

Op 19 april schreef de informateur een brief aan de voorzitters van de fracties in de Tweede Kamer. De Heer Tjeenk Willink schrijft daarin behartenswaardige dingen over de politiek cultuur, de bestuursstijl. ‘’Meer dualisme  en een andere bestuursstijl hangen met elkaar samen. Als de controleur (de Kamer) niet verandert, zal ook de gecontroleerde (het kabinet) dezelfde blijven. Een nieuwe bestuursstijl heeft gevolgen voor de taken en werkwijze van de Kamer en van het kabinet, inclusief het ambtelijk apparaat”. Er staan meer zaken in zijn brief. Zo schrijft hij ook  over de betekenis van een andere bestuursstijl en meer dualisme voor het vertrouwen, over de relatie burger-overheid, kamer-kabinet en tenslotte over Van crisis naar herstel. De burger, de man in de straat, is het gezeur over notulen, over sensibiliseren of wat dan ook meer dan beu en wil dat er zo snel mogelijk een nieuw kabinet komt. Herstelbeleid na de Corona-crisis moet worden gevoerd, zo schrijft Tjeenk Willink. Ook zijn er nog de kansenongelijkheid in het onderwijs, de tegenstellingen op de arbeidsmarkt, de stikstofcrisis, klimaat, migratie, versterking democratische rechtsorde. Voor de nabije toekomst is er voor een kabinet genoeg werk aan de winkel. Ruim een maand na de verkiezingen wordt het tijd dat er serieus aan de vorming van een nieuw kabinet wordt gewerkt.