Gedenkstätte Esterwegen – De Veensoldaten

Waarom vergeet ik de tijd?, vraag ik me opeens af. Omdat de gids zo boeiend vertelt. Hij brengt een stukje geschiedenis vol verschrikkingen dichtbij door het verhaal over een man. Een Deen. Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog zijn 4.000 Deense gevangenen van Neuengamme naar de Emslandlager overgebracht. In de 80er jaren begonnen vrijwilligers uit Papenburg met het eens in de twee jaar organiseren van een reünie van overlevenden van de 15 kampen in het uitgestrekte veengebied ten Oosten van Groningen en Drenthe. Het eerste kamp was daar al in 1933 geopend, maar daarover straks meer. Bij een van de latere reünies kwam een bus met 40 Denen. Na 2005 werd het initiatief om een nieuwe Gedenkstätte in Esterwegen te bouwen werkelijkheid. Een Deen vertelde over de strenge winter van ‘44/45. Het was jan. 1945. Alle Denen kregen van het thuisfront via het Rode Kruis een pakket. Een stuk brood, een stuk kaas, een stuk worst. Hij kreeg dat niet. Hij kreeg een muts, handschoenen, kleren en gewatteerde laarzen. ‘Dat heeft mijn leven gered’, zei hij later. In 2009 schonk hij wat hij in jan. 1945 kreeg aan het Herinneringscentrum. De laarzen en de muts liggen nu in een vitrine. Op 8 mei 2015 was de Deen weer in Esterwegen. Een krasse negentiger. Het verhaal van Kurt Buck wordt ondersteund met foto’s. Na dit verhaal vertelt hij over het ontstaan van het ‘Lied der Moorsoldaten’. Na de Rijksdagbrand op 27 febr. 1933 liet Hitler communisten en socialisten oppakken. Eerst werden ze afgeranseld op het politiebureau, later werden ze naar concentratiekampen gebracht. Die werden in allerijl gebouwd en wel in het veengebied langs de grens met Noord Nederland. In Börgermoor kwam het eerste kamp. In de publiciteit werd het fraai voorgesteld. Politieke gevangenen die van onontgonnen veen landbouwgrond maakten. De werkelijkheid was verschrikkelijk voor de gevangenen. Wolfgang Langhoff, opgepakt op 28 febr. 1933, werd naar Börgermoor gebracht. Hij zag hoe zijn medegevangenen gedemoraliseerd raakten. De bewaking was in handen van de SS en die liet zijn Wachtmannen oefenen in het afranselen van gevangenen en dat moesten ze als een machine doen. De acteur en regisseur uit Düsseldorf, Wolfgang Langhoff, wilde zijn lotgenoten oppeppen. Hij organiseert een gezellige middag met gedichten, grappige verhalen, liederen en misschien was er wel een acrobaat. Het wordt een soort circusvoorstelling. Er wordt een speciaal lied gedicht en op muziek gezet. ‘Die Moorsoldaten’. Plakkaten worden opgehangen met de aankondiging van een galavoorstelling van ‘Zirkus Konzentrazani’. Een koor zingt het Wolgalied, een groot succes, het moet herhaald worden. Dan wordt het ‘Lied der Moorsoldaten’ gezongen. Het lied heeft zes coupletten. Vijf beschrijven het dagelijks leven in het veen met als refrein: ‘Wir sind die Moorsoldaten Und ziehen mit den Spaten Ins Moor’. Het laatste vers heeft een tekst die de SS’ers niet direct begrijpen en een ander refrein: ‘Dann ziehen die Moorsoldaten Nicht mehr mit dem Spaten Ins Moor’. De tekst: ‘Doch für uns gibt es keine Klagen, Ewig kann’s nicht Winter sein. Einmal werden froh wir sagen: Heimat, du bist wider mein!’ Dat is een duidelijke tekst: Eens zullen de Nazi’s niet meer de baas zijn in Duitsland. Voor dat de SS’ers dat door hebben zijn er twee dagen verstreken en wordt het lied verboden. De rondleider vertelt het verhaal en laat het lied horen. De rillingen lopen me over de rug. De combinatie van de verteller, een foto en het lied maken het verhaal zeer indringend. Zo vergeet je de tijd. (Wolfgang Langhoff heeft 13 maanden gevangen gezeten,is naar Zwitserland uitgeweken en heeft over zijn ervaringen in 1935 een boek geschreven.)
Ik moet meer vertellen over mijn bezoek aan deze Gedenkstätte. Wat heb ik gezien en wat heb ik gedaan?